Spor Sakatlıklarında İlk Tedavi Yöntemi (PRİCE)

Spor yaralanmalarında ilk 24 ile 72 saat içinde tedavi; Spor sakatlıklarında ilk tedavi yöntemi ile yapılacak olan müdahale, yaralanmanın ileri düzeye gitmesini önlemek için en etkili yöntemdir. Mevcut tıbbi araştırmalar, herhangi bir spesifik tedavi rejimini kesin olarak desteklememektedir. Ancak çoğu tıp uzmanı ve ders kitabı, hafif ve orta dereceli yaralanmalar için ilk tedavinin RICE veya PRICE protokolü olan; Koruma, dinlenme, buz, sıkıştırma ve yükseklik gibi önleyici prensipler ile yönlendirilmesi gerektiği konusunda hemfikirdir. Bu ilkeler, onlarca yıldır akut spor ve egzersiz yaralanması yönetiminin temelini oluşturmuştur.

Bu makale, bu yaralanmaların ağrı, şişme ve iltihaplanma gibi semptomlara nasıl neden olduğunu ve bunların PRICE protokolü kullanılarak nasıl giderilebileceğini ifade etmektedir.

Acil Servis’e Ne Zaman Gitmeli?

Akut spor veya egzersiz yaralanmaları genellikle bir el veya bilek üzerine düşme, başka bir sporcuyla çarpışma, dengesiz bir iniş veya ani hızlanma gibi belirli bir olayın sonucu olarak ortaya çıkar. Böyle bir durumda burkulma, zorlanma, kontüzyon, kırık, çıkık veya kısmi çıkık (subluksasyon) gibi problemler yaşanabilir. Bunun örneklerini en sık görülen 30 koşucu sakatlığı yazımızı okuyarak görebilirsiniz.

Birçok yaralanma evde hemen tedavi edilebilirken, şüpheli kırıklar ve çıkıklar acil tıbbi değerlendirmeyi gerektirir. Deformite veya kötüleşen belirti ve semptomlar durumunda acil tıbbi değerlendirme önerilir. Ayrıca, yaralı kişi belirgin şekilde soluklaşırsa, nabzını kaybederse, felç, karıncalanma veya aşırı ağrı yaşarsa, bunlar kan damarlarında veya sinirlerinde hasar belirtileri olabileceğinden, acil servise gitmeniz önerilir.

Akut Yaralanmanın Temel Bilimi

Akut bir yaralanma, deri, fasya, kıkırdak, kas, tendon veya bağ dokusu dahil yumuşak dokularda hasara neden olur. Kemiklere ve sinirlere verilen hasar da bu yaralanmalara eşlik edebilir.

Bu hasara şunlar eşlik edebilir:

• lokalize ağrı
• şişme
• kızarıklık veya morarma
• sınırlı hareket aralığı
• azaltılmış fonksiyon

Bu belirtiler nasıl ve neden ortaya çıkıyor? Travmatik bir yaralanmanın ardından bir dizi olay meydana gelir:

• Bükülme, yırtılma veya künt kuvvet travması, küçük kan damarlarının ve bağ dokularının mikroskobik hasarına yol açar.
• Bu mikroskobik hasar, kan, plazma ve hücresel sıvının yakındaki dokulara sızmasına neden olur.
• Sıvı sızıntısı, kimyasal aracıların toplanması ve kan damarlarının genişlemesi ile birlikte akut yaralanma şişmesine neden olur.
• Kan cilt yüzeyine doğru hareket ederken, cilt koyu kırmızı görünebilir veya karakteristik “siyah ve mavi” morarma görünümüne sahip olabilir.
• Ağrı hissi, sıvı toplanmasının, vücutta salınan bazı kimyasalların (hücresel yaralanmanın bir sonucu olarak) ve yumuşak dokudaki düşük oksijen seviyelerinin (hipoksi) bir sonucudur.

Semptomlar, travmanın ciddiyetine ve yaralanan vücut bölgesine bağlı olarak büyük ölçüde değişebilir.

PRICE Protokol Prensipleri

Koruma, Dinlenme, Buz, Baskı ve Yükseklik veya PRICE, geleneksel RICE protokol formülüne “koruma” kavramını ekler. Yaralı bölgeyi daha fazla hasardan korumak, iyileşme süreci için çok önemlidir.

Uzmanlar, akut yaralanmalı hastaların yaralanma meydana geldikten kısa bir süre sonra PRICE kullanmasını önermektedir. İlk 24 ile 72 saat arasında özellikle yardımcı olabilir.

P: (Protection) Koruma

P: (Protection) Koruma; İlk prensip korumadır. Korumanın amacı, yaralı bölgeyi koruyarak alanın daha fazla ilerlemesini önlemektir. Örneğin, yaralı bir bilek veya ayak, koltuk değneklerinin, bir bastonun veya yürüyüş sopalarının kullanımıyla ağırlık taşımayı sınırlayarak veya önleyerek korunabilir. Yaralı bölgeyi bir askı, atel veya kuşak kullanarak kısmen hareketsiz hale getirmek de bir koruma aracı olabilir.

R: (Rest) Dinlenme

R: (Rest) Dinlenmek; Dinlenmenin amacı, vücudun kendi iyileşme süreçlerinin, yaralanan bölgenin hareketi tarafından engellenmeden doğal olarak gerçekleşmesine izin vermektir. Yaralı bir dokunun hareketindeki herhangi bir artış, bölgedeki dolaşımın artmasıyla sonuçlanır ve bu da, yaralı dokuda daha fazla hasara ve şişmeye neden olabilir. Bununla birlikte, birçok spor hekimliği uzmanı, iyileşmeye izin veren dinlenme anlamına gelen “göreceli dinlenme” terimini kullanır, ancak iyileşmeyi tehlikeye atacak veya yavaşlatacak kadar kısıtlayıcı değildir. Kişi, yaralı bölgeyi ağrı noktasına kadar zorlayan veya iyileşmeyi yavaşlatan veya engelleyen faaliyetlerden kaçınmalıdır. Ancak bazı hareketler faydalıdır. Nazik, ağrısız, hareket açıklığı ve bir yaralanmayı çevreleyen eklemlerin ve kasların temel izometrik kasılmalarının iyileşmeyi hızlandırdığı gösterilmiştir.

I: (ice) Buz

I: (ice) Buz; Akut yaralanmaları tedavi etmek için kriyoterapi olarak da bilinen soğuk tedavilerin kullanımını ifade eder. Şişliği en aza indirmek ve azaltmak ve ağrıyı azaltmak amacıyla buz önerilir. Evde kriyoterapi kullanmanın birçok yolu vardır. En yaygın ve en uygun olanı, etkilenen bölgedeki bir kağıt havlu üzerine yerleştirilmiş basit bir plastik torba kırılmış buzdur. Cildi korumak ve soğuğa maruz kalmayı 10 ila 15 dakika ile sınırlamak önemlidir. 10 ila 15 dakikalık açık ve 1 ila 2 saatlik kapalı döngülerin genellikle uzun süreli sürekli buz uygulamasından daha etkili ve daha güvenli olduğu kabul edilir.

Soğuk maruziyete karşı cilt hassasiyeti veya alerji meydana gelebilir. Buzun ciltle temas ettiği yerde benekli, kırmızı ve kabarık bir cilt olarak ortaya çıkabilir. Bu yaşanırsa, buz tedavileri kesilmelidir. 

C:(Compression) SıkıştırmaBandajlama

C: (Compression) Sıkıştırma Bandajlama; Buz torbası çıkarıldığında, yaralı bölgeye bir kompresyon sargısı uygulanmalıdır. Sıkıştırma sargısı mekanik bir bariyer görevi görür, böylece yaralanan bölgede şişme en aza indirilir. Yaralı dokuya harici bir kuvvet uygulamak için elastik bir bandaj gibi bir sıkıştırma sargısının kullanılmasıdır. Bu sıkıştırma, şişmeyi en aza indirir ve hafif destek sağlar.

E: (Elevation) Yükseklik

E: (Elevation) Yükseklik; Yaralı eklemde sıvı birikmesini azaltmaya yardımcı olmak için yükseklik önerilir. Yükseklik, yaralı bölgeyi kalp seviyesinin üzerine konumlandırarak gerçekleştirilir. Mümkünse, uyuma saatlerinde, yükselme ve yaralı uzvu uyku için ekstra yastıklara yerleştirmek muhtemelen ilk 24 ila 48 saatte en etkili yöntemdir. 24 ila 48 saat sonra devam eden belirgin şişlik varsa veya iyileşme sırasında şişlik tekrarlarsa, periyodik yükselmeye devam edilmesi uygundur.

Pek çok spor ve egzersiz yaralanması için, etkilenen bölgeye elastik bir bandajla buz tutturulabilir ve daha sonra uzuv kaldırılarak aynı anda Dinlenme, Buz, Sıkıştırma ve Yükseklik elde edilebilir .

Akut Yaralanma: Ek Tedavi Hususları

PRICE’ta belirtilen adımlara ek olarak, ek tedaviler semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir.

• Ağrı kesici ihtiyacı olan hastalar reçetesiz satılan kremler, yamalar, asetaminofen veya naproksen veya ibuprofen gibi steroidal olmayan anti-inflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) kullanabilir.
• Şişmeye (ödem) neden olan sıvı birikimini azaltmak için hastalar baş çevresinde hafif masaj ve / veya etkilenen eklemler ve yumuşak doku için hafif hareket açıklığı egzersizleri deneyebilir.
• İzometrik kas kasılmaları gücü ve işlevi geliştirebilir ve koruyabilir. Örneğin, bacak yaralanması olan bir hasta, otururken veya yatarken baldır ve uyluk kaslarını tekrar tekrar esnetebilir ve gevşetebilir; bacak kasları “ateşlenir” ve bacak hareket etmese veya ağırlık taşımasa bile çalıştırılır.

Bir tıp uzmanı, belirli bir kişiye veya yaralanmaya özgü tedaviler önerebilir.

Kaçınılması Gereken Durumlar

Bazı tedaviler yarardan çok zarara neden olabilir. Aşağıda akut bir yaralanmayı ağırlaştırabilecek şeylerin bir listesi bulunmaktadır:

• Yaralı bölgeye sıcak suya maruz kalma veya ısıl işlemler
• Ağrılı germe, hareketler veya ağırlık taşıma aktivitesi
• Agresif derin masaj
• Doğrudan cilt üzerine yerleştirilen buz veya ticari soğuk paketler
• Sağduyuya veya genel olarak kabul edilen temel yaralanma bakım ilkelerine aykırı tavsiyeler

Yaralarını nasıl tedavi edeceklerinden emin olmayan hastalar, doktorlara başvurmalıdır.

Elastik bir bandaj uygulamak, detaylara biraz dikkat gerektirir. Yaralanmanın birkaç cm altından başlayarak ve yaralı bölgenin birkaç cm yukarısına sekiz şeklinde veya spiral şeklinde sararak doğrudan cilde uygulanmalıdır. Yeterli, ancak çok daraltıcı olmayan bir sıkıştırma sağlamak için orta miktarda bir gerilim uygulanmalıdır. Bandaj, yumuşak dokuda uyuşma, karıncalanma veya renk değişikliğine neden olmamalıdır. Bandajı gevşetmek, bunlar meydana gelirse hızla hafifletmelidir. Elastik bandajı uyumak için çıkarmak veya önemli ölçüde gevşetmek ve ertesi sabah tekrar uygulamak genellikle en iyisidir.

Akut yaralanmalar, iyileşme süresi açısından büyük farklılıklar gösterir. Hafif ve orta dereceli yaralanmaları olan sporcular semptomları hafifletmek için PRICE protokolünü kullanabilir. Semptomlar devam ettiğinde veya semptomlar şiddetli olduğunda, hasta tavsiye için bir spor hekimliği doktoru veya başka bir tıp uzmanına başvurmalıdır.